Kars, zengin bozkır meraları ve köklü peynircilik geleneği ile Türkiye'nin süt ve peynir coğrafyasında 'Peynirin Başkenti' unvanını taşıyan önemli bir merkez konumunda. İsviçre Alplerinden Güney Kafkasya'ya uzanan 150 yıllık gravyer ve kaşar üretim tarihi, bölgenin kültürel ve ekonomik kimliğine damgasını vurmuş durumda.
Coğrafi Zenginlik ve Ekonomik Temel
Kars, Doğu Anadolu'nun yüksek platolarında yer alan geniş bozkır meraları ile büyük bir hayvancılık potansiyeline sahip. İlde 1 milyon 200 bin civarında büyükbaş ve küçükbaş hayvan bulunuyor. Yıllık 550 bin tonu aşan süt üretiminin yaklaşık 200 bin tonu peynire dönüştürülüyor. Hayvanların yüksek rakımlı, çiçekli meralarda otlaması sütün kalitesini belirliyor. Kentte 59 adet peynir işletmesi faaliyet gösteriyor ve şehir merkezinde "adım başı peynirci" bulunması, sektörün ne denli yerleşik olduğunu gösteriyor.
Tarihsel Yolculuk: İsviçre'li Ustalardan Malakanlara
Kars peynirciliğinin hikayesi 19. yüzyılın sonlarına uzanıyor. 1870'li yıllarda, Rusya'ya peynir üretmek için giden İsviçreli peynir ustaları, Kafkasya üzerinden Kars'a ulaştı. David Moser gibi isimler, bölgenin peynir üretimi için ideal olduğunu keşfetti. Çarlık Rusyası'ndan Kars'a sürülen ve hayvancılıkla uğraşan Malakan topluluğu, bu peynircilik kültürünün yerleşmesinde kritik rol oynadı. 1878
- 1918 yılları arasındaki Rus işgali döneminde ilk modern mandralar kuruldu. 1924'ten sonra Balkanlardan gelen kaşar ustaları ile Kars'ta kaşar üretimi hızla yayıldı.
Kars'ın Lezzet Hazineleri: Gravyer ve Kaşar
Kars denilince akla gelen peynirler, coğrafi işaret tescilleriyle korunuyor. Kars Gravyeri, İsviçre'nin Gruyère peyniri ile benzerlik gösteren, kendine has aromalı ve delikli yapıya sahip bir peynir. Kars Kaşarı ise saf inek sütü veya karışık sütten yapılıyor, 6 ay ile birkaç yıl arasında dinlendirilerek lezzeti derinleştiriliyor. Yıllık 12 bin tonu aşan kaşar üretimi ile il ekonomisinin bel kemiği konumunda. Ayrıca çeçil, tulum, çanak peyniri gibi yöresel çeşitler de üretiliyor.
Kültürel Yaşam ve Turizm Etkisi
Peynir, Kars'ın kültürüne derinden işlemiş durumda. Valilik, SERKA ve Ticaret Sanayi Odası işbirliğiyle düzenlenen Kars Peynir Festivali, Türkiye'nin dört bir yanından üreticileri bir araya getiriyor. Festivalde "kaşar yuvarlama yarışması" gibi geleneksel eğlenceler ve tadım etkinlikleri düzenleniyor. Kars'ta açılan Türkiye'nin ilk "Interaktif Peynir Müzesi", ilin peynir üretim tarihini gelecek nesillere aktarmayı hedefliyor. Boğatepe Köyü'ndeki Zavot Ekomüze ise 150 yıllık tarihi anlatarak ekoturizme katkı sağlıyor.
Gelecek Vizyonu ve Zorluklar
Uzmanlar, Kars kaşarının kalite olarak İsviçre'nin Appenzeller veya İtalya'nın Bra peynirleri ile rekabet edebileceğini, ancak dünya pazarlarına açılmada destek gerektiğini vurguluyor. Üreticiler, çiğ süt fiyatlarının düşüklüğü ve KDV oranlarının yüksekliğinden şikayet ediyor. Eski SEK tesislerinin yeniden faaliyete geçirilmesi öneriliyor. Peynir festivalleri, müze ve ekoturizm projeleri, Kars'ı bir "peynir kültürü destinasyonu" haline getirme potansiyeli taşıyor.
Yorumlar
Yorum Yap